Είναι η επιστήμη που μελετάει τη νόηση και τη συμπεριφορά σε σχέση με τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, συνδυάζοντας γνώσεις από την κλασσική ψυχολογία και τη νευρολογία.
Με απλά λόγια, η Νευροψυχολογία αξιολογεί τη σχέση νου και εγκεφάλου.
Ο νους αναφέρεται στο σύνολο των λειτουργιών που “παράγει” ο εγκέφαλος: αντίληψη, προσοχή, μνήμη, μάθηση, κατανόηση και παραγωγή του λόγου, επιτελικές διεργασίες (λογική, υπολογιστική ικανότητα, κριτική ικανότητα, επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, προγραμματισμός κ.α.). Τις ονομάζουμε αλλιώς γνωστικές λειτουργίες και είναι αυτές που, εν τέλει, θα καθορίσουν τη νόηση και τη συμπεριφορά μας. Ο εγκέφαλος αναφέρεται στο όργανο του κεντρικού νευρικού συστήματος, εκεί όπου “κατοικεί” ο νους.
Εφαρμόζεται τόσο στην έρευνα όσο και στην κλινική πράξη.
Στον ερευνητικό τομέα ασχολείται με τη μελέτη της φυσιολογικής και παθολογικής λειτουργίας του εγκεφάλου και με το πώς τελικά παράγεται η ορθή (ή μη) νόηση και συμπεριφορά.
Στην κλινική πράξη ασχολείται κυρίως με την εκτίμηση και διάγνωση των γνωστικών και συμπεριφορικών εκδηλώσεων διαφόρων νοσημάτων και παθήσεων μέσω της νευροψυχολογικής αξιολόγησης, αλλά και με την θεραπευτική παρέμβαση όποτε αυτή είναι δυνατή.
Στη διάγνωση:
Η νευροψυχολογική αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών γίνεται με ειδικά σχεδιασμένες δοκιμασίες (τεστ) που συγκρίνουν τις επιδόσεις του εξεταζόμενου με το μέσο όρο του υπόλοιπου, υγιούς πληθυσμού.
Τα τεστ αυτά είναι προφορικά, οπτικά, κατασκευαστικά… οπότε και στη διαδικασία αξιολόγησης χρησιμοποιούνται αποσπάσματα κειμένων, εικόνες, αντικείμενα, μολύβι/χαρτί, ακόμα και προγράμματα στον υπολογιστή.
Επίσης συλλέγονται πληροφορίες για τον εξεταζόμενο, με τη βοήθεια ερωτηματολογίων και άλλων μεθόδων συνέντευξης.
Στη θεραπευτική παρέμβαση:
Η νευροψυχολογική θεραπευτική παρέμβαση γίνεται με τη χρήση ειδικών ασκήσεων που στοχεύουν στην αποκατάσταση ή την ενδυνάμωση των γνωστικών λειτουργιών. Πρόκειται για ασκήσεις προφορικές, οπτικές, κατασκευαστικές, με μολύβι/χαρτί, στον υπολογιστή, και άλλες.
Διάγνωση:
Ένας νευροψυχολόγος, αξιολογώντας τις γνωστικές λειτουργίες ενός ατόμου, μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση νοσημάτων και παθήσεων όπως άνοιες, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις (δηλαδή τραυματισμούς που προκαλούν εγκεφαλικές βλάβες), εγκεφαλικά επεισόδια, όγκους εγκεφάλου, αποκλίσεις και μεταβολές της νοητικής ικανότητας, κ.α.
Θεραπευτική παρέμβαση:
Με ειδικά σχεδιασμένες ασκήσεις αποκατάστασης, ένας νευροψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει στην ανάκτηση, υποκατάσταση ή ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών ενός ατόμου, ανάλογα με τη φύση και τη σοβαρότητα της πάθησής του. Επίσης, ασχολείται με τη διόρθωση συμπεριφορών και την επανεκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες που μπορεί να χαθούν ή να αλλάξουν λόγω εγκεφαλικής βλάβης. Κάποιες φορές, βέβαια, είναι εφικτή μονάχα η απλή ενδυνάμωση της νοητικής ικανότητας που στοχεύει στο να διατηρηθούν οι υπάρχουσες γνωστικές λειτουργίες και να επιβραδυνθούν, όσο είναι δυνατόν, οι εκφυλιστικές συνέπειες κάποιας νόσου (π.χ. άνοια).
Ψυχοεκπαίδευση:
Πρόκειται για εκπαιδευτικές συναντήσεις του νευροψυχολόγου με τον ασθενή και την οικογένειά του, οι οποίες στοχεύουν:
- να ενημερώσουν σχετικά με μια νόσο (συμπτώματα, εξέλιξη, πρόγνωση)
- να δώσουν απαραίτητες γνώσεις και οδηγίες για την αναγνώριση και διαχείριση των συμπτωμάτων
- να συμβάλουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενή και της οικογένειας καθώς η νόσος του εξελίσσεται.
Ψυχολογική στήριξη:
Ο νευροψυχολόγος, δεδομένης της εκπαίδευσής του στην ψυχολογία, παρακολουθεί την πορεία της κατάστασης του ασθενή και πώς αυτή επηρεάζει τη διάθεση και τις σχέσεις του. Στηρικτικές συναντήσεις γίνονται και με την οικογένεια του ασθενή για την παροχή συμβουλευτικής, για υποστήριξη σε θέματα άγχους και κατάθλιψης που ίσως εμφανιστούν στα μέλη της, αλλά και για την αντιμετώπιση περιπτώσεων υπερκόπωσης των συγγενών-φροντιστών. Έχει αποδειχθεί ότι η ψυχολογική στήριξη και αποφόρτιση των συγγενικών προσώπων και φροντιστών, η σωστή ενημέρωσή τους σχετικά με τη νόσο και οι οδηγίες διαχείρισης του ασθενή, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής του νοσούντος αλλά και των ίδιων.
Άτομα:
- που ανησυχούν για τη μνήμη τους
- που έχουν υποστεί κάποιο κρανιοεγκεφαλικό τραυματισμό (π.χ σε ατύχημα, χτύπημα ή πέσιμο)
- που ίσως έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο
- που έχουν διαγνωσθεί για όγκο εγκεφάλου
- που πάσχουν από νευρολογικό ή νευροεκφυλιστικό νόσημα
- που πάσχουν από λοιμώδεις διαδικασίες (HIV/AIDS, εγκεφαλίτιδα από έρπη, νόσος του Lyme)
- που έχουν υποστεί οξεία στέρηση οξυγόνου ή δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα
- που έχουν εκτεθεί σε τοξικές καταστάσεις (κατάχρηση αλκοόλ, ναρκωτικές ουσίες, βιομηχανικές και περιβαλλοντικές νευροτοξίνες)
- με διατροφικές ανεπάρκειες ή μεταβολικές και ενδοκρινικές διαταραχές
- με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
- με ψυχιατρικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος, ψυχώσεις, κ.α.)
Όσοι παρουσιάζουν κάποια μεταβολή της νοητικής ικανότητας την οποία παρατηρούν είτε οι ίδιοι είτε άτομα του περίγυρού τους.
Η οικογένεια (σύζυγοι, παιδιά, συγγενείς), οι σύντροφοι, ακόμα και οι φίλοι ενός ασθενή με νευροψυχολογική διαταραχή, για ενημέρωση και συμβουλές.
Επίσης, άτομα που προσέχουν έναν ασθενή (φροντιστές κατ’ οίκον, εργαζόμενοι σε ιδρύματα), για εκπαιδευτικές συναντήσεις.
Συχνά προκύπτει η ανάγκη για παραπομπή του εξεταζόμενου από τον νευροψυχολόγο σε κάποιον άλλο ειδικό ή, αντίστροφα, ένας άλλος ειδικός μπορεί να παραπέμψει τον ασθενή του στον νευροψυχολόγο.
Ο στόχος πάντα είναι η καλύτερη διάγνωση, θεραπευτική παρέμβαση και παρακολούθηση του ενδιαφερόμενου, που πολλές φορές επιτυγχάνονται με τη συνεργασία διαφόρων ειδικοτήτων.
Ο νευροψυχολόγος, λοιπόν, συνεργάζεται με ειδικούς της υγείας από τους τομείς της νευρολογίας, της γηριατρικής, της ψυχιατρικής, καθώς και της παιδοψυχολογίας, της λογοθεραπείας και της φυσιοθεραπείας. Επίσης, διασυνδέεται με κοινωνικούς λειτουργούς, διάφορες ειδικότητες της ιατρικής, συλλόγους, κ.τ.λ.